13 Feb 2021
Δημοσιεύθηκε στo MoneyReview
Τις τελευταίες ημέρες μας απασχόλησε η ιστορία με τη Gamestop και τους WallStreetBets. Δεν θέλω να σταθώ στην ουσία της υπόθεσης, αλλά βλέποντας την κάλυψή της απο τα ευρύτερα ΜΜΕ, μου γεννήθηκε η εξής απορία: πόσοι Έλληνες κατάλαβαν τι ακριβώς έγινε και γιατί;
Θυμήθηκα σχετικά ένα περιστατικό πριν από μερικούς μήνες: οδηγός ταξί – νέος 23 ετών – άρχισε να μου λέει “εγώ φίλε ξεκίνησα να κάνω κάτι σεμινάρια Forex”. Όταν τον ρώτησα αν έχει σπουδάσει κάτι σχετικό μου είπε “λύκειο και μετά γυμναστική ακαδημία”. Ξεκίνησα να του εξηγώ για την αποταμίευση, τον ανατοκισμό τα index funds και γιατί το ForEx έχει υψηλό ρίσκο, αλλά μετά από λίγο βαρέθηκε και με διέκοψε απότομα λέγοντας με αφοπλιστική ειλικρίνεια: “Ναι, αλλά φίλε εγώ κάπως πρέπει να μπω σε αυτά, κάποιος να μου δείξει. Εγώ καταρχήν δεν ξέρω καλά Αγγλικά. Αυτοί στα σεμινάρια όμως θα…».
Του ζήτησα να μου πει για χρεώσεις, ποσοστά που παίρνουν. Φυσικά δεν ήξερε. Δεν ήξερε καν τι θα κάνει μετά την εγγραφή και πώς λειτουργούν οι χρεώσεις αυτές. Ήξερε όμως πως αυτός που τον σύστησε στα “σεμινάρια” θα πάρει 150 ευρώ. Και πως αν αυτός συστήσει άλλους τρεις θα πάρει και αυτός 150 ευρώ. Θα πληρώσει όμως 190 για την εγγραφή. Είχε μπλέξει με άλλα λόγια σε ένα τυπικό ponzi scheme. Παρόμοιες περιγραφές συναντά κανείς στις πωλήσεις «φυσικών καλλυντικών», προσκλήσεις σεμιναρίων αυτοβοήθειας, initial coin offerings κ.α.
Γιατί έμπλεξε; Διακρίνω δύο αναγνώσεις; Η πρώτη είναι η προφανής: η ανάγκη για γρήγορο εισόδημα χωρίς πολλές διαδικασίες και συμβόλαια. Σε δεύτερη ανάγνωση, ενδεχομένως ένιωσε το λεγόμενο FOMO – fear of missing out. Είδε δηλαδή ότι υπάρχει ένας κόσμος μετοχών και επενδύσεων που είχε στο μυαλό του, είχε δει σε ταινίες για αυτόν – είχε ίσως εμπνευστεί και απο το Λύκο της Wall Street – αλλά δεν ήξερε πως να γίνει μέρος του. Εδώ όμως είχε μια ευκαιρία να συμμετάσχει και αυτός και ενδεχομένως να πάρει ένα κομμάτι από την πίτα των αγορών που τα τελευταία χρόνια όλο μεγάλωνε. Στο ίδιο FOMO εν πολλοίς οφείλεται και η ραγδαία αύξηση των day-traders την περίοδο της πανδημίας.
Στους μήνες που έρχονται θα δούμε διαφαίνεται μια νέα ανισότητα: στη μία πλευρά είναι όσοι εργαζόμενοι – υπάλληλοι ή αυτοαπασχολούμενοι – είδαν το εισόδημά τους να μειώνεται στην πανδημία. Αυτοί θα εξακολουθήσουν να είναι οι πρώτοι στόχοι για τις νέες πυραμίδες που ήδη στήνονται.
Στην άλλη πλευρά βρίσκονται όσοι διατήρησαν σχετικά σταθερό το εισόδημα τους, αλλά λόγω μειωμένης κατανάλωσης είδαν τις αποταμιεύσεις τους να αυξάνονται. Παρακολουθούν ειδήσεις, γνωρίζουν Αγγλικά, βλέπουν ως πρότυπο τον Elon Musk που ανεβοκατεβάζει κρυπτονομίσματα και μετοχές με ένα tweet. Επόμενο είναι να θελήσουν να συμμετάσχουν. Γιατί άλλωστε να μη ρισκάρουν; Ποιο το κόστος ευκαιρίας τα επιτόκια των αποταμιεύσεων είναι στα επίπεδα που ήταν και προ πανδημίας – μηδενικά. Το να κατεβάσουν μια εφαρμογή σαν το Robinhood είναι εύκολο, ίσως υπερβολικά εύκολο. Το ερώτημα είναι, αφού την κατεβάσουν τι θα κάνουν;
Αν το σκεφτούμε πρακτικά, θα δούμε πως η επαφή των περισσότερων πολιτών με τους οικονομικούς όρους είναι κυρίως σε ειδησεογραφικό και δραματικά φορτισμένο πλαίσιο και συνήθως υπό το πρίσμα “σκανδάλων”. Το χρηματιστήριο το γνωρίσαμε από τη φούσκα του, τα ομόλογα απο τα απο το σκάνδαλο των ασφαλιστικών ταμείων, τα spreads πριν λίγα χρόνια τα παρακολουθούσαν τα νοικοκυριά σε καθημερινή βάση και οι επενδυτές ήταν ή κερδοσκόποι ή μεσίες.
Ο οικονομικός αναλφαβητισμός στην Ελλάδα ήταν πάντα μια πραγματικότητα. Μπορεί να μιλάμε συχνά για “επιχειρηματικό δαιμόνιο”, αλλά πέραν του εμπορίου των καθημερινών συναλλαγών, λίγοι γνωρίζουν και καταλαβαίνουν τα βασικά του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Πώς διαφέρει ένα δάνειο από ένα ομόλογο; Τι είναι μια μετοχή και γιατί τις επινόησαν οι Ολλανδοί; Γιατί υπάρχουν οι τράπεζες και ποιος είναι ο θεμελιώδης ρόλος τους; Τι είναι ο πληθωρισμός;
Είναι νομίζω μια κατάλληλη ευκαιρία οι νέοι Έλληνες να μάθουν καλύτερα και πιο δομημένα πώς δουλεύει η οικονομία. Οι μαθηματικοί καθηγητές Λυκείων θα μπορούσαν να αφιερώσουν λίγες διδακτικές ώρες στα χρηματοοικονομικά μαθηματικά ή να προσπαθήσουν να συμμετάσχουν σε δράσεις οικονομικής παιδείας, υπάρχουν σχετικές προσπάθειες. Είναι κρίμα να μην μπορεί ένας απόφοιτος λυκείου να υπολογίζει τους τόκους που θα έπαιρνε αν αποταμίευε τα χρήματά του. Θα ήταν βέβαια μια καλή ιδέα οι τράπεζες να κάνουν πραγματικότητα την άσκησή του και να αρχίσουν να επιβραβεύουν την αποταμίευση του όταν αποφοιτήσει.
Δεν είναι μόνο θέμα αύξησης εισοδήματος, είναι ίσως και ο κυριότερος τρόπος προστασίας από πυραμίδες που φτιάχνονται δίπλα μας στα απόνερα της πανδημίας.