Το 2020 ήταν η χρονιά των μεγάλων αλλαγών ιδίως στην καθημερινότητα της εργασίας. Κάθε μεγάλη αλλαγή είναι συνυφασμένη και με δυσκολίες αλλά και με ευκαιρίες. Στο παρόν θέλω να αναφερθώ στο δυσκολίες που αντιμετώπισαν συγκεκριμένα οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας το 2020. Αν οι δυσκολίες αυτές δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, υπάρχει ο κίνδυνος μια νέα γενιά ορεξάτων επαγγελματιών να χαθεί κάπου ανάμεσα στα online calls.

Θα ξεκινήσω με μερικές ανθρώπινες ιστορίες από τον προσωπικό μου περίγυρο.

Η 30χρονη Μαρία, στις αρχές του χρόνου άφησε τη θέση της σε πολυεθνική βιομηχανία για μια νέα πρόκληση σε διαφορετικό τομέα. Όλα δείχνουν πως θα κλείσει χρόνο στη νέα της θέση, χωρίς να έχει γνωρίσει ποτέ από κοντά τους νέους της συνεργάτες. Η προσαρμογή στην αρχή ήταν δύσκολη και είχε προκλήσεις αλλά η εμπειρία και ο χρόνος λύνουν αυτά τα ζητήματα.

Η 37χρονη Μελίνα στις αρχές του έτους ήρθε στην Ελλάδα από μια γειτονική χώρα για να αναλάβει διευθυντική θέση σε φαρμακευτική εταιρεία. Η άσκηση διοίκησης σε περιβάλλον απομακρυσμένης εργασίας δεν ήταν εύκολη και οι στόχοι της χρονιάς δυσκόλεψαν τα πράγματα, αλλά πλέον έχει βρει το ρυθμό της.

Ο 50χρονός Klaus, φίλος και έμπειρο στέλεχος τεχνολογίας από τη Γερμανία παραιτήθηκε από την ανώτατη θέση που είχε σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, για να αναλάβει αντίστοιχη θέση σε πλατφόρμα τουριστικών κρατήσεων. Ανέλαβε καθήκοντα την 1η Φεβρουαρίου 2020… Όταν μιλήσαμε το Μάρτιο, γελούσε και ο ίδιος με την ατυχία του.

Η καθεμία απο αυτές τις ιστορίες έχει το δικό της βαθμό και τύπο δυσκολιών· ακόμη και ειρωνείας θα έλεγε κανείς. Και οι τρεις τους όμως έχουν ένα βασικό κοινό χαρακτηριστικό: και τα τρία στελέχη είχαν ήδη εμπειρία στο χώρο τους και οι δουλειές τους έβρισκαν, δε τις έψαχναν. Ήταν ήδη ενεργά μέλη της αγοράς εργασίας.

Αυτή η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική από αυτή που αντιμετωπίζουν πολλοί 20αρηδες που ξεκίνησαν την πρώτη τους δουλειά το 2020. Είτε σε καθεστώς πρακτικής άσκησης είτε σε χαμηλόβαθμες θέσεις πλήρους απασχόλησης.

Στο σύνηθες σκεπτικό μας όταν αναφερόμαστε στην τηλεργασία υποθέτουμε τη μετάβαση από την παραδοσιακή εργασία στην απομακρυσμένη. Τι ισχύει όμως όταν δεν αναφερόμαστε σε μετάβαση αλλά σε μια αρχή; Όταν δηλαδή η πρώτη επαγγελματική εμπειρία είναι σε απομακρυσμένο περιβάλλον; Δυστυχώς, εκεί τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Αρχικά, πολλές θέσεις πρακτικής ακυρώθηκαν αφου οι επιχειρήσεις δεν ήταν έτοιμες ή δεν είχαν την πολυτέλεια να υποστηρίξουν νέους ασκούμενους μέσα στο χάος των πρώτων μηνών της πανδημίας. Φοιτητές και απόφοιτοι λοιπόν βρίσκονται εδώ και μήνες σε μια ενδιάμεση κατάσταση όπου περιμένουν την επανεκκίνηση. Την ίδια στιγμή μάλιστα, που η πρακτική άσκηση σε ορισμένες σχολές είναι ακόμα και προαπαιτούμενο μάθημα για να πάρει κανείς το πτυχίο του.

Σε περιόδους υψηλής ανεργίας, το δυσκολότερο είναι να μπεί κανείς στην αγορά εργασίας. Άπαξ και γίνει μέλος, μπορεί να ελιχθεί πιο άνετα στις δυσκολίες. Για πολλούς φοιτητές και αποφοίτους οι πρακτικές ασκήσεις (internships) είναι το σημαντικότερο βήμα μετάβασης από το πανεπιστήμιο ή την τεχνική σχολή σε μια θέση πλήρους απασχόλησης και από εκεί και έπειτα μπορούν να εξελιχθούν οργανικά. Ο ρόλος τους τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα κρίσιμος και σίγουρα λειτούργησαν αποτελεσματικά στη όποια μείωση των ποσοστών της ανεργίας.

Κάθε θέση βέβαια είναι διαφορετική. Για παράδειγμα, πολύ πιο εύκολα μπορεί να εργαστεί απομακρυσμένα remotely ένας μηχανικός λογισμικού, παρά ένας marketeer που χρειάζεται συνεχή επικοινωνία, παρουσιάσεις, brainstorming sessions και συναντήσεις με πελάτες. Στα πρώτα βήματα όμως τα ουσιώδη, ελάχιστα διαφέρουν από θέση σε θέση.

Πολλά από τα μαθήματα της “πρώτης δουλειάς” είναι ακόμα δύσκολο να αναπαραχθούν στο νέο περιβάλλον. Βασικές έννοιες όπως ωράριο εργασίας έχουν πλέον επαναπροσδιοριστεί με αρνητικό τρόπο. Η φυσική αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα δύσκολα μπορεί να υποκατασταθεί. Οι νέοι επαγγελματίες, ώντας μονίμως μπροστά σε μια οθόνη είναι δύσκολο να ξεχωρίσουν και να ισορροπήσουν μεταξύ υγιούς εργατικότητας και υπερβάλλοντα ζήλου και εν τέλει πέφτουν θύματα burnout. Ειδικότερα δε αν σκεφτούμε το άγχος και την ανασφάλεια της αξιολόγησης στο τέλος της πρακτικής τους άσκησης.

Οι τρόποι και τα μέσα επικοινωνίας ακόμη. Πώς συστήνομαι σε κάποιον; Πώς μαθαίνω περισσότερα για τη δουλειά του; Η “ψιλή κουβέντα” ήταν πάντα βασικό στοιχείο στους χώρους εργασίας. Όχι μόνο λόγω της ανάγκης ανθρώπινης επικοινωνίας για κοινωνικούς λόγους αλλα και επειδή σε “ανεπίσημες” συζητήσεις ενίοτε μοιράζονται οι πιο σημαντικές πληροφορίες. Οι λεγόμενες “water cooler conversations” ήταν μάλιστα και ο κύριος λόγος που μεγάλες εταιρείες όπως η Google αρνούνταν να εισάγουν την απομακρυσμένη εργασία τα προηγούμενα χρόνια. Ομοίως και οι συζητήσεις στο μεσημεριανό γεύμα. Το ανεπίσημο ύφος τους βοηθούσε σε μια ομαλή ένταξη νέων συνεργατών στο άγνωστο περιβάλλον. Ήταν μια μορφή απαραίτητης κοινωνικοποίησης.

Η μεγαλύτερη όμως δυσχέρεια έχει να κάνει με την πλοήγηση σε δομές οργάνωσης και ιεραρχίας. Ακόμα και έμπειρα στελέχη δυσκολεύονται σε αυτό το ζήτημα. Χρειάζονται νεοι τρόποι δικτύωσης. Μπορεί υπό συνθήκες να πάρει χρόνο η προσαρμογή μέχρι να μάθει κανείς σε ποιόν συνεργάτη, σε ποιό τμήμα πρέπει να απευθυνθεί για κάθε ζήτημα. Ποιός γνωρίζει τί; Στα νέα και υπό κρίση στελέχη αυτό το διάστημα μπορεί να είναι μη ρεαλιστικά αποδεκτό. Στους δε interns μπορεί και να συμπίπτει με τη διάρκεια της πρακτικής τους άσκησης. Αυτά στο παραδοσιακό μάλιστα περιβάλλον. Σε απομακρυσμένο καθεστώς η προσαρμογή είναι ακόμα δυσκολότερη. Στις λίστες του του Slack και του Teams βλέπει κανείς μια απλή παράθεση ονομάτων και τίτλων χωρίς εμφανή δομή. Είναι πολύ δύσκολο να συγκεντρώσει κανείς πληροφορία και γνώση αν δεν υπάρχουν προκαθορισμένες αποθετήρια πληροφοριών και διαδικασίες που μπορούν να ακολουθηθούν.

Η γενικότερη πρόκληση είναι όμως είναι πως δε μπορούν να δουν την αυτοπεποίθησή τους να χτίζεται και να εξελίσσεται μέσα σε ένα νέο επαγγελματικό περιβάλλον. Δεν έχουν με άλλα λόγια τρόπο να παρακολουθήσουν την πρόοδο και την εξέλιξή τους.

Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Τα γράφω διότι όπως όλα δείχνουν το μέλλον των νέων στην αγοράς εργασίας στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια θα είναι (ξανά) δύσκολο, με εξαίρεση συγκεκριμένους τομείς υψηλής εξειδίκευσης. Η διαγενεακή-ηλικιακή σύγκρουση της περασμένης δεκαετίας στις ελληνικές επιχειρήσεις λόγω μειωμένων προϋπολογισμών, θα φουντώσει εκ νέου.

Σε τέτοιες συνθήκες οφείλουμε όλοι να έχουμε το νού μας. O “ντροπαλός intern που μπαίνει στα calls και δεν μιλάει”, απλώς δεν έχει το θάρρος να μιλήσει και δεν πρόκειται να το κάνει αν κάποιος πιο έμπειρος δε νοιαστεί και δε του δώσει την ευκαιρία. Θα είναι κρίμα να τελειώσει την πρακτική του άσκηση και να αξιολογηθεί αρνητικά με το κλισέ “δεν πήρε πρωτοβουλίες”, ενω δεν είχε υποστηριχθεί σωστά.

Φταίει η φύση της απομακρυσμένης εργασίας για αυτό; Όχι. Η απομακρυσμένη εργασία, είτε πλήρης είτε συνδυασμένη με κάποιο υβριδικό μοντέλο φυσικής παρουσίας, ήρθε για να μείνει.

Η απότομη αλλαγή του 2020 βρήκε τις περισσότερες εταιρείες απροετοιμαστες. Ελάχιστες επιχειρήσεις κατάφεραν να προετοιμάσουν εγκαίρως σωστά ολοκληρωμένες onboarding processes και buddy systems.

Σε αυτό το περιβάλλον, το κυρίως βάρος πέφτει στις διοικήσεις ανθρωπινου δυναμικού. Μπορεί τα τελευταία χρόνια όλοι να συζητούσαν για μειωμένους προϋπολογισμούς, κόστη και επενδύσεις σε τεχνολογία. Στη νέα πραγματικότητα, τον κρίσιμο ρόλο του μαέστρου – ψυχολόγου – facilitator θα τον παίξουν οι HR managers. Οι πιο διορατικοί HR-ers έχουν ήδη αρχίσει να κοιτάζουν μετά το τέλος της πανδημίας.

Μην τα περιμένουμε όμως όλα από τις διοικήσεις. Οι πιο έμπειροι του χώρου μπορούμε να βοηθήσουμε ο καθένας ξεχωριστά στην επιχείρηση που εργαζόμαστε, στην ομάδα που ανήκουμε. Σίγουρα μπορούμε να βρουμε καποιον φοιτητή από τις σχολές μας ή ένα νέο εργαζόμενο που χρειάζεται ένα είδος μέντορα. Στα διάφορα online forums και meetups πολλοί νέοι ζητούν συμβουλές καριέρας και μερικές σκέψεις πιο έμπειρων θα μπορούσαν να τους ωφελήσουν. Υπάρχουν ακόμη και πιο συστηματικές προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, όπως το Job-Pairs όπου κάποιος μπορεί να αφιερώσει λίγες ώρες από το χρόνο του για να καθοδηγήσει νεότερους επαγγελματίες.

Η ελληνική αγορά εργασίας άλλωστε είναι μικρό χωριό. Οι interns και οι juniors του σήμερα είναι οι entrepreneurs και οι managers του αύριο. Θα είναι κρίμα να χαθεί εξαιτίας της πανδημίας μια ακόμη γενιά ταλέντων – η δεύτερη – σε μια δεκαετία.

Δημοσιεύθηκε στo MoneyReview